Centraal-Azië is nog maar kort een toeristische bestemming. Des te interessanter vindt theereiziger en auteur Deirdre Deprettere deze regio. Benieuwd naar de lokale theeculturen volgde ze de oude zijderoute en reisde ze onder andere af naar Oezbekistan. Overal waar ze kwam, werd ze verwelkomd met een kommetje thee.
In Oezbekistan kan men zich geen leven zonder thee voorstellen. Thee is vloeibare gastvrijheid. Net als in China of Japan bestaat er een hele trits regels, gewoonten en tradities rondom thee. Je drinkt thee uit een piala, een kleine kom. Er is altijd een extra piala, die heeft een belangrijke functie, kaitar, wat terugkeren betekent.
Loy, moy, choy
Voordat men de thee serveert, wordt de extra piala gebruikt om de thee terug in de theepot te schenken en wel drie keer. De eerste keer heet loy; de tweede keer moy; de derde choy: loy, moy, choy. Pas na de derde keer terugschenken, wordt het choy: thee klaar om te drinken.
Na het rituele kaitar is de eerste schenking voor de gastheer. Dit stamt uit de tijd toen de gastheer moest bewijzen dat de thee niet was vergiftigd. De tweede schenking is voor de belangrijkste of oudste gast.
Een bijzonder element van Oezbeekse etiquette en gastvrijheid is dat er slechts een bepaalde hoeveelheid thee wordt geschonken, ongeveer de helft van de piala of zelfs minder. Hoe hoger een gast wordt gewaardeerd, hoe minder thee er in de piala wordt gegoten. Hoe vaker de gastheer in kan schenken, hoe beter.
Een tot de rand gevulde kom druist in tegen alle normen van gastvrijheid. Als je een kopje vol schenkt, betekent het dat je leven vol is. Afgelopen. Tijd om te sterven. Wanneer Oezbeken willen dat je blijft, schenken ze het kommetje halfvol en blijven ze bijschenken.
Chorpaya
In Oezbekistan drinken ze thee vaak op een chorpoya: in feite een houten platform bedekt met tapijten en kussens, waar een lage tafel opstaat. Dit multifunctionele meubel kom je overal in Oezbekistan en Tadzjikistan tegen: in theehuizen, tuinen van privéhuizen, hotels, paleizen, parken, in de bergen, onder de bomen op een dorpsplein of gewoon langs de weg.
Serieuze speler op de theemarkt
Tot voor kort was Oezbekistan één van de meest gesloten plekken op aarde. Vijf jaar geleden opende Oezbekistan de grenzen om avontuurlijke reizigers de geschiedenis en het erfgoed van de legendarische zijderoute te laten zien. Naar verluidt wil Oezbekistan de komende jaren ook een serieuze speler worden op de theemarkt.
De intentie is om theeplantages aan te leggen met een totale oppervlakte van 283 hectare, om technologie te ontwikkelen voor het succesvol verbouwen van thee en zaden en zaailingen beschikbaar te stellen aan boeren. Tegen 2025 wil Oezbekistan jaarlijks 189 ton thee produceren.
Een logische stap in een land waar mensen enorme hoeveelheden thee – jaarlijks bijna 30.000 ton – drinken. Het populairst is groene thee, kuk-choy, terwijl in de hoofdstad Tashkent vooral kora-choy, zwarte thee, wordt gedronken. Thee wordt bijna overal gedronken zonder suiker of melk. Wel zijn er soms kruiden en specerijen toegevoegd aan de thee.
Nomadische equivalent van fastfood
Er is zelfs een speciale ontbijtdrank: shir choy. Deze voedzame melkthee drinken nomadische stammen in heel Centraal-Azië. Hoewel de Oezbeken van oudsher geen nomaden waren, vind je sommige nomadengebruiken van Centraal-Azië terug in hun eten en drinken, zoals shir choy en het gebruik van zure, gefermenteerde melk.
De ingrediënten voor de thee, die eigenlijk meer op een soep lijkt, wisselen naar wat er voorhanden is: zwarte thee, melk, zout en boter en eventuele andere ingrediënten als zwarte peper en walnoten. Shir choy is het nomadische equivalent van fastfood: heet, smaakvol en calorierijk. Voor wie gewend is om pure thee te drinken, heeft shir choy een ongewone smaak.
Karavaan van oost naar west
De zijderoute dankt zijn naam aan een netwerk van belangrijke handels- en karavaanroutes, die eeuwenlang het oosten met het westen met elkaar verbonden. Van zijde, porselein, kruiden en tapijten, tot papier, paarden, wijnstokken, medicinale planten én natuurlijk thee: alles werd verhandeld langs de zijderoute. Ook ideeën en kennis werden volop uitgewisseld.In het hart van de zijderoute lag Centraal-Azië: een regio tussen de Kaspische Zee in het westen, China en Mongolië in het oosten, Afghanistan en Iran in het zuiden en Rusland in het noorden. Tegenwoordig omvat het de vijf republieken Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Turkmenistan en Oezbekistan, ook wel ‘de stans’ genoemd.
Geurige kruidenblends
Ben je van plan om binnenkort zelf naar Oezbekistan af te reizen? Breng dan zeker een bezoek aan Silk Road Spices & Tea House in Bukhara. Vanuit een prachtig oud huis met kleurrijke tapijten aan de muren wordt dit theehuis gerund door de familie Ubaydov.
Vader Mirfayz trad met zijn Silk Road Spices in de voetsporen van zijn voorouders, die al meer dan zeshonderd jaar in de specerijenhandel zitten. Zijn zoon Mirshahob opende dit geweldige theehuis, waar geuren van kardemom, kruidnagel, nootmuskaat, anijs en munt je tegemoet komen.
Alles weten over thee? In haar boek Theeroutes neemt Deirdre je mee naar de mooiste theeregio’s ter wereld.
