Vietnamese koffie: een rijke geschiedenis

Sinds de Fransen in de 19e eeuw koffie introduceerden in hun kolonie Vietnam, is de drank niet meer weg te denken uit het land. Wereldwijd groeide Vietnam zelfs uit tot de 2e grootste producent van Vietnamese koffie. Langzamerhand maakt kwantiteit plaats voor kwaliteit en werkt een nieuwe generatie koffieprofessionals aan de volgende stap in een stille koffierevolutie, met aandacht voor hun rijke historie. 

Vietnam is wereldleider in de productie van de intens smakende robusta, goed voor meer dan 95% van de koffie-export. Hoewel robusta nu het dominante gewas is, waren de eerste koffiezaailingen die in Vietnam arriveerden van de soort arabica. Franse missionarissen namen deze variant in het midden van de jaren 1850 mee van het Île Bourbon in de Indische Oceaan. In de vruchtbare vulkanische grond van de regio floreerden deze eerste planten en leverden een behoorlijke oogst op.

In de daaropvolgende jaren werden de jonge koffiestruiken rond de kerken van de provincies Ninh Binh, Nghe An en Ha Tinh verdeeld. Na de mislukte Franse invasie van Da Nang in 1858 werd de nabijgelegen havenstad Hoi An het eerste centrum voor de prille koffiehandel van het land, met Engelse, Nederlandse en Franse handelaren die bonen vervoerden uit andere koffieproducerende gebieden. Langs de kade ontstonden levendige koffiezaakjes die Vietnamese koffie serveerden. De groeiende ondernemersgeest moedigde kolonisten aan zakken bonen mee te nemen op hun verkenningstochten naar het binnenland.

Van Franse koffiecultuur tot Vietnamese koffie

De Fransen namen ook hun cafécultuur mee. De eerste cafés in Parijse stijl openden hun deuren op de boulevards van Saigon in de jaren 1860. De cafés serveerden traditionele koffie in Franse stijl aan de koloniale elite, regeringsfunctionarissen en militaire officieren. In deze jaren importeerden de Franse kolonisten hun koffie veelal. Naarmate de vraag groeide en de Vietnamese koffie productie toenam, begonnen velen de goedkopere, lokaal geteelde koffie te drinken.

Omdat de eerste arabica-struiken ten prooi vielen aan plagen en ziekten, verminderde de opbrengst van de eerste arabica-struiken. In 1908 introduceerden de Fransen daarom de eerste robusta-zaailingen, afkomstig van het Indonesische eiland Java, samen met een derde variëteit, de excelsa. Excelsa wordt nu vaak jackfruit of mitkoffie genoemd en wordt nog steeds geteeld in Vietnam. Vanwege de lage opbrengst wordt hij vaak gebruikt als windbreker voor andere koffiegewassen.

Vietnamese Egg Coffee

In de 20ste eeuw won koffie langzaam aan populariteit en stegen de binnenlandse productie en consumptie gestaag, zodat in elke stad en dorp koffieshops langs de weg verschenen. De Vietnamezen maakten zich de drank al snel eigen, met een heel eigen koffiecultuur.

Jarenlang was melk niet gebruikelijk in Vietnam, omdat het in een tropisch klimaat moeilijk vers te houden is. Om de intense bitterheid van de cafeïne-houdende robustabonen te verzachten, werd koffie gezoet met gecondenseerde melk om ‘ca phe sua’ te creëren, een drank die even verslavend als sterk en zoet is. 

Verschillende regio’s in Vietnam koesteren hun eigen manier van koffie maken. Verse melk vervangen ze daarbij door alternatieven zoals kokosmelk of yoghurt. Een van de meest ongebruikelijke is ca phe trung, of ei-koffie, uitgevonden in de jaren 1940 in een chique hotel in Ha Noi. Op zoek naar een alternatief voor opgeschuimde melk voor de cappuccino’s, vulde een inventieve barista zijn koffie aan met opgeklopt eigeel. Zo creëerde hij een drankje dat synoniem werd met de Vietnamese koffiecultuur. 

Stille koffierevolutie

De afgelopen 20 jaar kwam de Vietnamese koffie-industrie voor nieuwe uitdagingen te staan, zoals klimaatverandering, aantasting van het milieu, hogere productiekosten, verouderende koffieplanten en een beroepsbevolking die naar de steden trekt. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, zijn beleidsmaatregelen ingevoerd om de kwaliteit en de waarde van koffie te verhogen en tegelijkertijd de positie van Vietnam als ’s werelds tweede exporteur te handhaven. 

Het werd zaak de koffieteelt voor zowel robusta als arabica te stabiliseren op ongeveer 600.000 hectare. Deze koerswijziging valt samen met de wereldwijde opkomst van de third wave in de koffie, die de nadruk legt op kwaliteit, verschillende smaakprofielen, duurzaamheid en fair trade-initiatieven. Een nieuwe generatie Vietnamese koffieprofessionals is erop gebrand de koffie te verbeteren en op de internationale markten te introduceren. Dankzij deze professionals zijn in alle schakels van de koffiewaardeketen aanzienlijke veranderingen doorgevoerd. 

Fine Robusta

De introductie van moderne landbouw-technieken en nieuwe hybriden met een hoge opbrengst en resistentie tegen plagen resulteerden in Vietnams eerste arabica die meer dan 80 punten scoorde op de SCA-schaal, en in de ontwikkeling van Fine Robusta. Grote barista-academies schieten uit de grond, internationale ketens zoals Starbucks worstelen met lokale concurrenten, er worden regelmatig latte art- en cuppingwedstrijden gehouden en steden worden overspoeld met trendy koffiebars. Zo maakt Vietnam in stilte een koffierevolutie door. De ontluikende ambachtelijke koffiescene trekt de aandacht van overzeese koffiebranders en investeerders.

Bedrijven zoals Lacàph, met internationale expertise en gedragen door de opkomende generatie Vietnamese koffieprofessionals, nemen een nieuwe plaats in binnen de koffiesector van het land. Hun focus ligt op het bieden van een premium koffie-ervaring, vergezeld van een sterke klantgerichte focus, terwijl zij gelijktijdig het erfgoed van Vietnamese koffie en de trots van een nationaal geproduceerd product vieren. 

Vijfde golf

Deze fifth wave koffiebedrijven zoals Lacàph werken nauw samen met lokale boeren, met de bedoeling de kwaliteit van hun koffie te ontwikkelen. Zij investeren veel in technologie en personeel. De boeren maken ook deel uit van deze nieuwe golf. Velen van hen afkomstig uit koffieboerenfamilies die generaties teruggaan, soms tot de eerste Franse koffieplantages. 

Een goed voorbeeld daarvan is Ngoc. Zijn plantage ligt net buiten Da Lat City in de centrale hooglandenprovincie Lam Dong, en werd oorspronkelijk opgericht in 1927 door een Franse familie, die behoorde tot de eerste koloniale kolonisten van de regio. Ngoc’s grootouders werkten bijna een eeuw geleden op de plantage, voordat ze het uiteindelijk kochten. Onder Ngocs leiding verbouwt de boerderij nu enkele van de beste koffiesoorten in Vietnam, met bonen die hoog scoren op de schaal van de Specialty Coffee Association. 

Een vermeldenswaardige robustaboer is Phu, die ook behoort tot de nieuwe generatie Vietnamese koffieboeren die internationale beste praktijken toepassen om de kwaliteit van hun bonen te verbeteren. Phu’s familie begon na hun verhuizing naar de provincie Dak Nong, als onderdeel van de Doi Moi-hervormingen, halverwege de jaren 90 koffie te telen. 

Toen Phu de boerderij van zijn vader overnam, onderzocht hij hoe hij die winstgevender kon maken. Omdat het financieel niet haalbaar was om zijn bestaande koffiestruiken te vervangen door de meer winstgevende arabica, besloot hij de kwaliteit van zijn robusta te verbeteren. Deze beslissing loonde. Dankzij de veranderingen die hij via partnerschappen doorvoerde, kweekt hij nu enkele van de beste robusta’s van Vietnam en heeft hij andere boeren geholpen om de kwaliteit van hun oogst te verbeteren. Zijn bijdrage aan de verbeterde kwaliteit van robusta-koffie wordt nu erkend als een bijdrage aan de verandering van de perceptie van Vietnamese robusta, die nu wordt gewaardeerd om zijn specifieke kenmerken en rijke aroma’s. 

Vietnamese koffie, geschiedenis en erfgoed

Lacàphs missie is niet alleen om koffie van wereldklasse te produceren, maar ook om verhalen van de boeren te vertellen en om Vietnamese koffie en cultuur te delen. In Lacàph Space Sài Gòn, een ‘verborgen juweeltje’, op de bovenste verdiepingen van een koloniale jaren-30 huurflat op slechts een paar minuten lopen van het historische centrum, biedt het bedrijf een ‘koffie-ervaring’. Gasten en klanten komen meer te weten van Lacàphs koffiesoorten, hun geschiedenis en erfgoed. 

Lacàph Space is ook het decor van het populaire ‘Saturday Sessions’-concept, dat koffieliefhebbers de kans biedt om de essentie van thuis geweldige koffie zetten te leren. Nu Vietnam langzamerhand weer terugkeert naar ‘normaal’, zullen de reguliere koffiebeurzen weer van start gaan, waar lokale boetieks en ambachtelijke branders de kans krijgen om hun koffie aan een breder publiek voor te stellen. 

Projecten zoals deze, en een groeiend aantal bedrijven zoals Lacàph, openen nieuwe deuren voor de Vietnamese koffie-industrie. Er is nog wel veel werk aan de winkel om de reputatie van Vietnamese koffie omhoog te krikken. Maar vanwege de vermenging van innovatie met traditie ziet de toekomst er rooskleurig uit, zowel voor de Vietnamese koffie als voor de nieuwe generatie bedrijven die er rond groeit.  

Benieuwd naar de verhalen van andere cacao-, thee- en koffieregio’s? Neem een blik achter de schermen in de landen van oorsprong.